مقدمه
الف) طرح بحث
اگر چه در گذشته فرض براين بود که قاضي مصون از خطا و لغزش است و حکم صادره توسط وي عين حق و عدالت مي¬باشد. ولي امروزه، اين انديشه و با ارتقاء سطح دانش و آگاهي بشر و به موازات آن ، با توسعه علم قضا و قضاوت ، اعتبار و صلابت پيشين خود را از دست داده است. و اين تفکر ظهور پيدا کرده است که اگر چه لازم است قاضي مشرف به تمام امور باشد با اين حال وي يک انسان است و به حکم انسان بودنش همواره در معرض لغزش و خطا قرار دارد. لذا جايز نيست فرد بي گناه ، به گناه ناکرده اي گرفتار آيد. و مجازات شود و از اين رو ضروري بود ، ترتيبي مقرر گردد و مکانيزمي در جهت اصلاح بي¬مبالاتي ، قصور و يا اعمال نظر قاضي ايجاد گردد. تا بدين وسيله دستگاه عدالت کيفري ، از مسير اجراي عدالت منحرف نگشته و بي¬جهت حقوق و آزادي هاي افراد را به مخاطره نيافکند بدين ترتيب بود که ، زمينه و بستر براي اينکه هر دعوايي بتواند دو بار مورد قضاوت قرار گيرد ، فراهم گشت . به گونه اي که امروز ، تجديد نظر احکام کيفري به عنوان يکي از طرق اعتراض به احکام در نظام هاي حقوقي دنيا و سيستم قضايي اکثر کشورها به رسميت شناخته شده است . و به عنوان يکي از عناصر تشکيل دهنده دادرسي عادلانه و از اصول ارزشمند دادگستري سالم و حقوق بشري محسوب مي¬گردد.
فصل اول: فرايند تكوين و تطور تجديدنظر احكام كيفري
مقدمه:
امروز، اين حقيقت را همه پذيرفته‌اند كه، ممكن است. اتخاذ تصميم توسط فرشته عدالت منطبق با واقعيت امر و حكم قانون نباشد. ريشه و منشأ اين اعتقاد كه موجب شده است تا فرضهاي طلايي پيشين در خصوص مصونيت قاضي از خطا يا وحدت حق و حكم بي‌اعتبار گردد. مي‌بايست در پيچيدگي روابط اجتماعي و رشد روزافزون شمار قوانين و پرونده‌هاي مطروحه جستجو گردد. پس، در چنين حالتي، عدالت مقتضي آن است كه راهي براي جبران اشتباه‌ها و كاستي‌ها در راستاي احقاق حق پيش‌بيني گردد. از سوي ديگر، تأمين صلح اجتماعي كه ضامن بقاء و انسجام يك جامعه است. ايجاب مي‌نمايد تا روزي سخن آخر گفته شود و دعوي فيصله يابد. به عبارت ديگر، تورم پرونده‌ها در دادگاه هرچند به بهانه اجراي عدالت زيبنده دستگاه قضايي نيست و در يك كلام عدالت در لباس نظم شايسته احترام است.
بدين ترتيب، اين فصل بدنبال آن است تا شيوه‌هاي جمع بين دو ارزش اساسي نظم و عدالت و ديدگاه‌هاي متنوع موجود در اين خصوص را در پرتو مطالعه تاريخي تحولات قانونگذاري تجديدنظر احكام كيفري مورد مداقه و بررسي قرار دهد.
در همين راستا، ابتدا، سير تشريع و تحول قانونگذاري در زمينه تجديدنظر احكام كيفري در حقوق ايران، و سپس در حقوق انگليس مورد غور و مطالعه قرار خواهد گرفت.
فهرست مطالب
عنوان………………………………………………………………………………………………………… صفحه
علايم اختصاري…………………………………………………………………………………………………….. 1
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 2
الف) طرح بحث…………………………………………………………………………………………………….. 2
ب) اهميت موضوع و علت انتخاب آن …………………………………………………………………………. 3
ج) سوالات پايان‌نامه ………………………………………………………………………………………………. 4
د) فرضيات پايان‌نامه ………………………………………………………………………………………………. 4
ه) روش تحقيق………………………………………………………………………………………………………. 5
و) پلان كلي…………………………………………………………………………………………………………. 5
بخش نخست
تجديدنظر در احكام كيفري: سيرتحول، مفهوم و مباني، خصوصيات و آثار
فصل‌اول: فرايند تكوين و تطور تجديدنظر احكام كيفري ……………………………………. 7
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………. 7
مبحث اول: سير تكوين و تطور تجديدنظر احكام كيفري در حقوق ايران ………………………………. 8
گفتار اول: تجديدنظر احكام كيفري قبل از انقلاب اسلامي ايران …………………………………………. 8
بند اول: قوانين موقتي اصول محاكمات جزايي ……………………………………………………………….. 9
بند دوم: قانون تسريع دادرسي و اصلاح قسمتي از قوانين دادگستري ……………………………………. 11
بندسوم: قانون اصلاح پاره‌اي از قوانين دادگستري …………………………………………………………. 12
گفتار دوم: تجديدنظر احكام كيفري پس از انقلاب اسلامي ايران ……………………………………… 13
بند اول: الغاء نظام تجديدنظر احكام كيفري ………………………………………………………………… 13
الف: آيين نامه دادسراها و دادگاه هاي انقلاب ……………………………………………………………… 13
ب: لايحه قانوني تشكيل دادگاههاي عمومي ………………………………………………………………… 14
ج: قانون اصلاح موادي از قانون آيين دادرسي كيفري ……………………………………………………. 14
بند دوم: احياء نظام تجديدنظر احكام كيفري ……………………………………………………………….. 20
الف: قانون تعيين موارد تجديدنظر احكام و نحوه رسيدگي آن‌ها ……………………………………….. 20
ب: قانون تشكيل دادگاههاي كيفري يك و دو شعب ديوان عالي كشور ………………………………. 21
ج: قانون تجديدنظر آراء دادگاه‌ها ……………………………………………………………………………. 22
بند سوم: وضعيت كنوني تجديدنظر احكام كيفري ………………………………………………………… 24
الف: قانون تشكيل دادگاههاي عمومي و انقلاب ……………………………………………………………. 24
ب: قانون آيين دادرسي دادگاههاي عمومي و انقلاب در امور كيفري …………………………………. 25
ج: قانون اصلاح قانون تشكيل دادگاههاي عمومي و انقلاب ……………………………………………… 25
مبحث دوم : سيرتكوين و تطور تجدينظر احكام كيفري در حقوق انگلستان ………………………….. 27
گفتار اول: بررسي فرايند تحول و تطور تجديدنظر احكام صادره از دادگاه جزا ……………………… 27
گفتار دوم: بررسي فرايند تحول و تطور تجديدنظر احكام صادره از دادگاه صلح(مجستريت) …….. 30
فصل دوم: مفهوم و مباني تجديدنظر …………………………………………………………………. 32
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….. 32
مبحث اول: تعريف و ماهيت تجديدنظر ………………………………………………………………………. 33
گفتار اول: تعريف تجديدنظر ………………………………………………………………………………….. 33
بند اول: تعريف لغوي ……………………………………………………………………………………………. 33
بند دوم: تعريف اصطلاحي …………………………………………………………………………………….. 33
گفتار دوم: ماهيت تجديدنظر …………………………………………………………………………………… 35
بند اول: طرق اعتراض به احكام كيفري ……………………………………………………………………… 35
بند دوم: انواع تجديدنظر ………………………………………………………………………………………… 36
الف: تجديدنظر عام ……………………………………………………………………………………………… 36
ب: تجديدنظر خاص ……………………………………………………………………………………………. 37
مبحث دوم: مباني تجديدنظر …………………………………………………………………………………… 40
گفتار اول: مباني نظري تجديدنظر …………………………………………………………………………….. 40
بند اول: دلايل موافقين تجديدنظر ……………………………………………………………………………… 40
الف: جايزالخطابودن قاضي …………………………………………………………………………………….. 41
ب: تضمين حقوق اصحاب دعوي ……………………………………………………………………………. 42
بند دوم: ادله مخالفين ……………………………………………………………………………………………. 43
الف: فقدان مبناي صحيح عقلي و فلسفي …………………………………………………………………….. 44
ب: مردود بودن حكومت يك دادگاه بر دادگاه ديگر ……………………………………………………. 44
ج: كاستن از ارزش و اعتبار دادگاه بدوي ……………………………………………………………………. 45
گفتار دوم: مباني عملي تجديدنظر …………………………………………………………………………….. 46
بند اول: دلايل موافقين تجديدنظر ……………………………………………………………………………… 46
الف: تجديدنظر موجبي براي جلب اعتماد عمومي …………………………………………………………. 46
ب: اثر پيشيگرانه تجديدنظر ……………………………………………………………………………………. 47
ج: تجديدنظر موجبي براي وحدت رويه قضايي ……………………………………………………………. 47
د: پيش‌بيني سيستم تجديدنظر در نظام‌هاي متمدن دنيا …………………………………………………….. 47
بند دوم: دلايل مخالفين تجديدنظر ……………………………………………………………………………. 48
الف: حكومت سيستم دلايل معنوي …………………………………………………………………………… 48
ب: عدم امكان از سر گرفتن محاكمه در مرحله پژوهش …………………………………………………. 49
ج: ناكارآمدي روش متداول در دادرسي‌هاي پژوهش …………………………………………………….. 50
د: محل وقوع دادگاه تجديدنظر ……………………………………………………………………………….. 51
ر: كاهش،(تزلزل) اعتبار احكام دادگاه‌ها ……………………………………………………………………. 51
ز: دلايل جديد در مرحله تجديدنظر ………………………………………………………………………….. 52
س: تجديدنظر موجبي براي بلاتكليفي و ايجاد تسلسل ……………………………………………………. 52
ش: تجديدنظرموجبي براي سوءاستفاده ……………………………………………………………………… 53
فصل سوم: خصوصيات و آثار تجديدنظر ……………………………………………………………. 56
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….. 56
مبحث اول: خصوصيات تجديدنظر …………………………………………………………………………… 57
گفتار اول: تجديدنظر و طرق عادي اعتراض ………………………………………………………………… 57
بند اول: تجديدنظر و واخواهي …………………………………………………………………………………. 57
بند دوم: تجديدنظر و پژوهش ………………………………………………………………………………….. 61
گفتار دوم: تجديدنظر و طرق فوق‌العاده اعتراض …………………………………………………………… 63
بند اول: تجديد نظر و فرجام ……………………………………………………………………………………. 63
بند دوم: تجديدنظر و اعاده دادرسي ………………………………………………………………………….. 65
بند سوم: تجديدنظر و شعبه تشخيص …………………………………………………………………………. 69
بند چهارم: تجديدنظر و اعتراض از طريق رئيس قوه‌قضائيه ………………………………………………. 77
مبحث دوم: آثار تجديدنظر …………………………………………………………………………………….. 79
گفتار اول: اثر تعليقي تجديدنظر ………………………………………………………………………………. 79
گفتار دوم: اثر انتقالي تجديدنظر ………………………………………………………………………………. 82
بند اول: برحسب موضوع مورد اعتراض ………………………………………………………………………. 84
بند دوم: بر حسب عنوان تجديدنظرخواه ……………………………………………………………………… 86
الف: تجديدنظرخواهي دادستان ……………………………………………………………………………….. 87
ب: تجديدنظرخواهي محكوم‌عليه …………………………………………………………………………….. 88
ج: تجديدنظرخواهي مدعي خصوصي ……………………………………………………………………….. 91
گفتار سوم: ممنوعيت طرح ادعاي جديد در مرحله تجديدنظر …………………………………………… 93
بخش دوم
تشكيلات، تشريفات، صلاحيت و نحوة رسيدگي مراجع تجديدنظر
فصل اول: ساختار و صلاحيت مراجع تجديدنظر ………………………………………………… 97
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….. 97
مبحث اول: ساختار مراجع تجديدنظر ………………………………………………………………………… 98
گفتار اول: مراجع تجديدنظر شكلي …………………………………………………………………………… 98
بند اول: ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………………………… 98
الف: قسمت شعب ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………….. 100
ب: دادسراي ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………………… 101
بند دوم: دادگاه عالي عدالت …………………………………………………………………………………. 103
گفتار دوم: مراجع تجديدنظر ماهوي ………………………………………………………………………… 105
بند اول: دادگاه تجديدنظر …………………………………………………………………………………….. 106
بند دوم: دادگاه جزا ……………………………………………………………………………………………. 111
مبحث دوم: احكام قابل تجديدنظر و موارد صلاحيت مراجع تجديدنظر ……………………………… 115
گفتار اول: احكام قابل تجديدنظر ……………………………………………………………………………. 115
بند اول: قطعيت و عدم قطعيت احكام ……………………………………………………………………….. 115
بند دوم: اصل تاثير دعوي عمومي و خصوصي بر يكديگر ……………………………………………… 121
گفتار دوم: موارد صلاحيت مراجع تجديدنظر …………………………………………………………….. 123
بند اول : موارد صلاحيت مراجع تجديدنظر شكلي ………………………………………………………. 123
الف: موارد صلاحيت ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………. 123
ب: موارد صلاحيت دادگاه عالي عدالت …………………………………………………………………… 132
بند دوم: موارد صلاحيت مراجع تجديدنظر ماهوي ……………………………………………………….. 134
الف: موارد صلاحيت دادگاه تجديدنظر ……………………………………………………………………. 134
ب: موارد صلاحيت دادگاه جزا ……………………………………………………………………………… 138
فصل دوم: شرايط و تشريفات تجديدنظر ………………………………………………………….. 140
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………… 140
مبحث اول: تنظيم و تقديم درخواست تجديدنظر …………………………………………………………. 141
گفتار اول: تنظيم درخواست تجديدنظر …………………………………………………………………….. 141
بند اول: شرايط تنظيم درخواست ……………………………………………………………………………. 141
الف: دادگاه تجديدنظر ………………………………………………………………………………………… 143
ب: دادگاه جزا ………………………………………………………………………………………………….. 145
ج: دادگاه عالي عدالت ………………………………………………………………………………………… 145
د: ديوان عالي ……………………………………………………………………………………………………. 146
بند دوم: ضمانت اجراي عدم رعايت شرايط تنظيم درخواست …………………………………………. 153
الف: شرايطي كه ضمانت اجراي آن رد فوري درخواست است. ……………………………………… 154
ب: شرايطي كه ضمانت اجراي آن توقيف درخواست است. ………………………………………….. 155
گفتار دوم: تقديم درخواست …………………………………………………………………………………. 156
بند اول: تكاليف تجديدنظرخواه …………………………………………………………………………….. 156
بند دوم: تكاليف مرجع تقديم درخواست تجديدنظر …………………………………………………….. 159
الف: حالتي كه دادخواست خارج از مهلت تقديم شده باشد …………………………………………… 159
ب: حالتي كه درخواست تجديدنظر ناقص تقديم شده باشد …………………………………………… 160
ج: حالتي كه درخواست تجديدنظر ناقص در مهلت مقرر و عامل تقديم شده باشد ……………….. 160
مبحث دوم: اشخاص ذي‌حق و مهلت تجديدنظرخواهي ………………………………………………… 164
گفتار اول: اشخاص واجد حق تجديدنظرخواهي …………………………………………………………. 164
بند اول: محكوم‌عليه ……………………………………………………………………………………………. 164
بند دوم: دادستان ………………………………………………………………………………………………… 166
بند سوم: مدعي خصوصي …………………………………………………………………………………….. 167
گفتار دوم: مهلت درخواست تجديدنظر ……………………………………………………………………. 170
فصل سوم: فرايند رسيدگي و تصميمات مراجع تجديدنظر ………………………………… 174
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………… 174
مبحث اول: فرايند رسيدگي و تصميمات مراجع تجديدنظر ماهوي ……………………………………. 175
گفتار اول: فرايند رسيدگي و تصميمات دادگاه تجديدنظر …………………………………………….. 175
بند اول: اعمال و تصميمات دادگاه تجديدنظر در موارد عدم امكان رسيدگي به دعوي تجديدنظر 176
الف: عودت پرونده به دادگاه بدوي ………………………………………………………………………… 176
ب: صدور قرار عدم صلاحيت ……………………………………………………………………………….. 176
ج: صدور قرار رد درخواست …………………………………………………………………………………. 177
د: صدور قرار رد دعوي ……………………………………………………………………………………….. 177
بند دوم: اعمال و تصميم دادگاه تجديدنظر در موارد امكان رسيدگي به دعوي تجديدنظر ……….. 178
الف: نحوه رسيدگي دادگاه تجديدنظر …………………………………………………………………….. 178
1ـ اجراي ترتيبات مرحله بدوي ………………………………………………………………………………. 180
2ـ اجراي ترتيبات خاص ……………………………………………………………………………………… 180
1ـ2ـ اخذ تامين مناسب …………………………………………………………………………………………. 181
2ـ2 ـ ضرورت يا عدم ضرورت تشكيل جلسه …………………………………………………………….. 182
3ـ2ـ تسهيل حضور زنداني در دادگاه ……………………………………………………………………….. 184
4ـ2ـ قرار تحقيق و معاينه محلي ………………………………………………………………………………. 184
5ـ2ـ استماع ادله جديد ………………………………………………………………………………………… 185
ب: تصميمات دادگاه تجديدنظر ……………………………………………………………………………. 187
1ـ تاييد حكم بدوي ……………………………………………………………………………………………. 187
2ـ تاييد حكم بدوي همراه با اصلاح آن ……………………………………………………………………. 188
3ـ نقض راي …………………………………………………………………………………………………….. 189
1ـ3ـ صدور راي از دادگاه فاقد صلاحيت ………………………………………………………………….. 189
2ـ3ـ صدور راي برخلاف موازين شرعي يا قانوني ……………………………………………………….. 189
گفتار دوم: فرايند رسيدگي و تصميمات دادگاه جزا …………………………………………………….. 195
بند اول: فرايند رسيدگي دادگاه جزا ………………………………………………………………………… 195
بند دوم: تصميمات دادگاه جزا ………………………………………………………………………………. 196
مبحث دوم: فرايند رسيدگي و تصميمات مراجع تجديدنظر شكلي ……………………………………. 198
گفتار اول: فرايند رسيدگي و تصميمات ديوان عالي كشور …………………………………………….. 198
بند اول: فرايند رسيدگي و تصميمات ديوان عالي در موارد عدم امكان رسيدگي …………………… 198
بند دوم: فرايند رسيدگي و تصميمات ديوان عالي در موارد امكان رسيدگي ………………………… 199
الف: فرايند رسيدگي ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………. 199
1ـ گزارش عضومميز …………………………………………………………………………………………… 200
2ـ اعلام تخلف به دادگاه عالي انتظامي قضات ……………………………………………………………. 200
3ـ عدم دعوت اصحاب دعوي ……………………………………………………………………………….. 201
4ـ اخذ نظر نماينده دادستان كل ……………………………………………………………………………… 201
5ـ ختم رسيدگي ……………………………………………………………………………………………….. 201
ب: تصميمات ديوان عالي كشور ……………………………………………………………………………. 202
1ـ تاييد راي تجديدنظر خواسته ……………………………………………………………………………… 202
2ـ نقض حكم تجديدنظرخواسته …………………………………………………………………………….. 203
1ـ2ـ نقص بلاارجاع ……………………………………………………………………………………………. 203
2ـ2ـ نقض به لحاظ نقص تحقيقات …………………………………………………………………………. 204
3ـ2ـ نقض حكم به علت عدم صلاحيت دادگاه بدوي …………………………………………………… 205
4ـ2ـ نقض و ارجاع …………………………………………………………………………………………….. 206
گفتار دوم: فرايند رسيدگي و تصميمات دادگاه عالي عدالت ………………………………………….. 208
بند اول: فرايند رسيدگي دادگاه عالي عدالت ……………………………………………………………… 208
بند دوم: تصميمات دادگاه عالي عدالت ……………………………………………………………………. 208
نتيجه‌گيري و پيشنهاد …………………………………………………………………………………………… 210
واژه‌نامه …………………………………………………………………………………………………………… 221
پرونده‌هاي انگليسي مورد استناد ……………………………………………………………………………… 224
منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………….. 225
نظرات شما عزیزان:
